Matrioska là những bộ búp bê gỗ gồm nhiều con, kích cỡ nhỏ dần xếp lồng vào nhau, với những khuôn mặt sơn nhũ, tô màu rực rỡ, rất tinh xảo, đầy biểu cảm. Từ lâu, Matrioska được xem là biểu tượng văn hóa, là hình ảnh đặc trưng cho tính cách, tâm hồn và vẻ đẹp Nga.
Matrioska là những bộ búp bê gỗ gồm nhiều con, kích cỡ nhỏ dần xếp lồng vào nhau, với những khuôn mặt sơn nhũ, tô màu rực rỡ, rất tinh xảo, đầy biểu cảm. Từ lâu, Matrioska được xem là biểu tượng văn hóa, là hình ảnh đặc trưng cho tính cách, tâm hồn và vẻ đẹp Nga.
Bộ búp bê Matrioska thường có ít nhất 3 con, số con thường là số lẻ 7, 9, 11…; chiều cao Matrioska từ vài centimét đến cả mét. Búp bê thường được làm bằng loại gỗ thơm và chống ẩm tốt như: gỗ chanh, gỗ bạch dương, gỗ cây sủi, gỗ cây dương…
Vào một ngày tháng 7, chúng tôi đến thăm TP. Iaroslap, một trong những nơi sản xuất búp bê Matrioska. Trong các ngôi nhà gỗ vừa là nơi chế biến, vừa là gian hàng bán đồ lưu niệm, chúng tôi như bị choáng ngợp bởi đủ loại búp bê với đủ hình dáng, kiểu cách, kích cỡ… vô cùng sắc sảo, xinh xắn. Vốn là một địa danh du lịch nổi tiếng nên sản phẩm búp bê gỗ ở đây rất đa dạng, với nhiều chủ đề khác nhau. Phần lớn là những cô gái Nga mặc trang phục truyền thống (sarafan), choàng khăn trùm đầu. Bên cạnh đó là các loại búp bê gỗ khác như: động vật, ông già Noel, các ngôi sao điện ảnh, nhân vật trong phim hay truyện cổ dân gian, các địa danh hay thắng cảnh Nga… Ngoài ra còn có chân dung các nhà lãnh đạo Nga và thế giới…
Một bộ Matrioska |
Trò chuyện với các nghệ nhân chế tác búp bê, chúng tôi được biết sơ lược về loại quà lưu niệm rất được ưa chuộng này: búp bê Matrioska đầu tiên ra đời năm 1890, tại thị trấn Sergiev Posad, cách Moskva hơn 70km. TP. Sergiev Posad cũng là nơi sản xuất búp bê gỗ lớn nhất Nga. Sau đó, nhiều nơi khác cũng trở thành quê hương của Matrioska như: Polkhovsky Maidan, Nizhny Novgorod, Semionovo… Các nghệ nhân của từng địa phương sáng tạo ra búp bê Matrioska mang đặc trưng riêng, khác biệt với các nơi khác. Chẳng hạn Matrioska ở Semionovo thường đeo tạp dề trang trí hoa tầm xuân, vốn được coi là biểu tượng của tình yêu. Matrioska của Polkhovsky Maidan có phong cách những người phụ nữ nông thôn tay cầm bó hoa, bánh mì hay bình sữa, thường sáng màu hơn, lộng lẫy hơn… Búp bê gỗ của TP. Sergiev Posad thường trang trí những bức tranh thánh, của Novgorod là các thiếu nữ Nga xinh đẹp đang nhảy múa, chơi đàn…
Dù hiện nay, công nghệ chế biến búp bê đã rất phát triển, nhưng 80% các công đoạn sản xuất Matrioska vẫn giữ nguyên quy trình thủ công. Công đoạn đầu tiên là chế tác phôi búp bê, bắt đầu từ búp bê trong cùng nhỏ nhất. Sau đó sẽ làm các phần thân dưới búp bê, gắn vào nhau. Cuối cùng là sản xuất các phần đầu, sao cho vừa khít với phần thân dưới. Điều đặc biệt là khi làm những công đoạn này, các nghệ nhân không dùng thước đo mà chỉ ước lượng bằng cảm quan và kỹ năng chuyên nghiệp.
Sau khi gọt cắt, tẩm dầu để giữ ẩm và tránh nứt, vỡ, Matrioska được trang trí và vẽ màu bằng bột màu, bột nhũ hay màu nước, theo các chủ đề và ý tưởng sáng tạo của nhà sản xuất. Giá trị của búp bê tùy thuộc vào chất lượng bột màu và tay nghề trang trí của nghệ nhân. Vì thế, rất khó tìm thấy 2 bộ Matrioska giống hệt nhau. Ngược lại, có những bộ búp bê thoạt nhìn không khác nhau nhưng giá cả lại chênh nhau rất nhiều.
Ngoài những bộ Matrioska thông thường, còn có búp bê làm móc chìa khóa, chuông gió, Matrioska dán tủ lạnh và cả Matrioska lật đật, lắc lư với tiếng chuông lanh lảnh vui tai. Bên cạnh đó, các nhà sản xuất còn cho ra đời các loại búp bê nhựa, búp bê vải, búp bê cao su, búp bê đất… đặc trưng Nga, rất xinh đẹp và tinh xảo.
Giao Thủy
