Khóm Phường Củi Tây (nay là thôn Phường Củi) thuộc phường Phương Sài, TP. Nha Trang. Phường Phương Sài có 5 khóm dân cư: Phương An, Độc Lập, Cận Giang, Phường Củi Đông và Phường Củi Tây. Khóm Phường Củi Tây phía Đông và phía Bắc giáp khóm Phường Củi Đông, phía Tây giáp khóm Cận Giang, phường Phương Sơn, phía Nam giáp khóm Độc Lập.
Khóm Phường Củi Tây (nay là thôn Phường Củi) thuộc phường Phương Sài, TP. Nha Trang. Phường Phương Sài có 5 khóm dân cư: Phương An, Độc Lập, Cận Giang, Phường Củi Đông và Phường Củi Tây. Khóm Phường Củi Tây phía Đông và phía Bắc giáp khóm Phường Củi Đông, phía Tây giáp khóm Cận Giang, phường Phương Sơn, phía Nam giáp khóm Độc Lập.
Theo lịch sử và những thư tịch cổ còn lưu lại, chúng ta được biết thôn Phường Củi thành lập vào năm 1811 đời Vua Gia Long thứ 10, có vị trí hành chính như sau… “Thôn Phường Củi, Đông giáp thôn Vạn Thạnh - Hà Ra xứ, Nam và Tây giáp hòn núi Xưởng thuộc xã Phước An (nay là phường Phước Hải) Bắc giáp sông Trường Giang, giáp thôn Vĩnh Hội trực thuộc phủ Diên Khánh trấn Bình Hòa. Ông Lê Văn Khuê giữ chức thôn trưởng và ông Võ Văn Xuân giữ chức Hương mục…”.
Như vậy, lịch sử hình thành của khóm Phường Củi Tây đã có gần 200 năm. Việc hình thành thôn Phường Củi trước kia là bước đi ban đầu, để sau này hình thành nên phường Phương Sài hiện nay, mà khóm Phường Củi Tây là hạt nhân của sự hình thành đó.
Thôn Phường Củi được thành lập ban đầu gồm một số binh sĩ giải ngũ có gốc ở Phù Mỹ - Bình Định. Các binh lính trong phong trào Cần Vương sống ẩn dật. Dòng họ Mai ở Ngọc Hiệp, họ Võ ở Xương Huân… cùng nhau quy tụ mà lập thành thôn. Những dòng họ lâu đời nhất trong thôn và có nhiều công sức đóng góp xây dựng nên thôn Phường Củi lúc bấy giờ gồm có họ Mai, họ Trần, họ Võ và họ Nguyễn.
Trước ngày giải phóng miền Nam, khóm Phường Củi Tây thuộc phường Đệ tứ, thị xã Nha Trang. Ngày nay, khóm Phường Củi Tây có 450 hộ gia đình, gồm 2.900 người. Ngành nghề chủ yếu của cư dân trong khóm gồm các hộ buôn bán nhỏ, lao động tự do như đạp xích lô, ba gác, có một số ít gia đình tiểu thương và cán bộ công chức Nhà nước.
Sự hình thành mảnh đất thôn Phường Củi, mà sau này là phường Phương Sài gắn liền với sự hình thành Nha Trang trong tiến trình phát triển khắc nghiệt của lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc ta trên mảnh đất Nam Trung bộ. Đất Phường Củi xưa, trên dòng sông Kim Bồng, nơi có bến Trướng cá lịch sử đã từng vang lên tiếng trống trận của nghĩa quân Tây Sơn do tướng Trần Quang Diệu chỉ huy đánh tan quân nhà Nguyễn 2 lần tại nơi đây. Từ ngày Cách mạng Tháng Tám đến nay, trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, rồi sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, nhân dân khóm Phường Củi Tây nói riêng và phường Phương Sài nói chung đã một lòng hướng về Đảng, hướng về Bác Hồ. Cho dù còn nhiều khó khăn vất vả trong đời sống, nhưng người dân nơi đây vẫn giàu lòng yêu nước, giàu tình thương yêu đùm bọc của khóm phố. Qua hai cuộc kháng chiến giữ gìn độc lập tự do của dân tộc, khóm Phường Củi Tây đã góp phần xứng đáng với quê hương, đất nước. Trong khóm có 2 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, 8 gia đình có thân nhân là liệt sĩ, 13 thương binh và 2 gia đình có công với cách mạng. Đó là những tấm gương sáng về tinh thần yêu quê hương đất nước của người dân sống trên mảnh đất này.
TRẦN VIỆT KỈNH
