Alexandre Yersin sinh ngày 22-9-1863 tại tổng Vaud hạt Lavaux, Thụy Sĩ, tốt nghiệp Đại học Y khoa tại Paris năm 1888. Nhập quốc tịch Pháp vừa được 2 năm, đang làm việc tại Viện Pasteur Paris, Yersin bỗng nảy ra ý định lên đường đi Viễn Đông, đến với những vùng đất nhiệt đới đầy bí ẩn và hấp dẫn mà trước đó ông chỉ mới được biết qua sách vở, bản đồ.
Alexandre Yersin sinh ngày 22-9-1863 tại tổng Vaud hạt Lavaux, Thụy Sĩ, tốt nghiệp Đại học Y khoa tại Paris năm 1888. Nhập quốc tịch Pháp vừa được 2 năm, đang làm việc tại Viện Pasteur Paris, Yersin bỗng nảy ra ý định lên đường đi Viễn Đông, đến với những vùng đất nhiệt đới đầy bí ẩn và hấp dẫn mà trước đó ông chỉ mới được biết qua sách vở, bản đồ.
Ông nhận làm y sĩ cho một công ty tàu biển từ Địa Trung Hải, qua Hồng Hải, đến Thái Bình Dương. Ngày 29-7-1891, lần đầu tiên ông đặt chân lên bờ biển Nha Trang và có cảm tình đặc biệt với cảnh sắc thiên nhiên và khí hậu ở đây. Bên cạnh niềm đam mê, thích mạo hiểm khám phá những vùng đất mới lạ, Alexandre Yersin còn là một bác sĩ chuyên về vi trùng học, được đào tạo theo truyền thống của Pasteur (người thầy của ông), do vậy, ông còn có mục đích nghiên cứu tìm hiểu những căn bệnh nhiệt đới ở vùng châu Á. Năm 1894, bệnh dịch hạch bùng phát ở Quảng Châu, rồi lan sang Hồng Kông, đã cuốn hút ông trong việc truy tìm, ngăn chặn những ổ dịch. Ông là người đầu tiên phát hiện ra vi trùng gây nên bệnh dịch hạch, tìm được huyết thanh phòng bệnh, dập tắt được bệnh dịch hạch ở Trung Quốc; Yersin trở thành người có tên tuổi trong làng y học thế giới.
Năm 1895, Yersin trở lại Nha Trang thiết lập một phòng thí nghiệm điều chế huyết thanh trị bệnh dịch hạch. Ông là người sáng lập, là Viện trưởng đầu tiên của Viện Pasteur Đông Dương (tên gọi đầu tiên của Viện Pasteur Nha Trang) năm 1896. Để đảm bảo cho hoạt động của Viện, ông nghĩ đến việc xây dựng một trại chăn nuôi gia súc để phục vụ cho công tác nghiên cứu. Ông tiến hành xây dựng Trại chăn nuôi Suối Dầu, nuôi ngựa để điều chế huyết thanh sản xuất các loại vắcxin. Ông còn đưa vào trồng các loại cỏ cho năng suất cao, chất lượng tốt để phục vụ chăn nuôi và du nhập hai loại giống cây mới đem về trồng thử nghiệm ở nơi đây; đó là cây quinquina để sản xuất thuốc ký nin chữa bệnh sốt rét, và cây Hevea để sản xuất ra cao su. Hai loại cây này không chỉ đã đem lại nguồn lợi đáng kể cho Viện Pasteur Nha Trang lúc bấy giờ, mà sau này trở thành một nguồn tài nguyên giá trị cho Việt Nam và toàn Đông Dương. Ông cũng là người có công tìm ra và đề nghị xây dựng nên thành phố Đà Lạt năm 1899.
Từ 1902 - 1904, Yersin được toàn quyền Đông Dương - Paul Doumer điều ra Hà Nội, để xây dựng và là Hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Y khoa Hà Nội. Nhưng trước sau ông chỉ chọn Nha Trang để sống và làm việc cho đến trọn đời.
Yersin là người bạn thân thương gần gũi, là vị ân nhân của người dân Nha Trang - Khánh Hòa. Ông được nhân dân gọi với cái tên trìu mến: Ông Năm Yersin. Năm 1898, bệnh dịch tả xuất hiện ở xóm Cồn - Nha Trang. Hơn nửa năm, ông dành mọi nỗ lực để ngăn chặn, cứu giúp người dân nơi đây thoát khỏi bệnh dịch hiểm nghèo. Ông ghi rất tỉ mỉ tình hình bệnh trạng, hiện tượng bất thường, kết quả qua hai lần khám trong ngày; có những bệnh nhân chẳng may chết, ông cẩn thận ghi cả ngày, giờ. Tất cả sự tận tụy đó xuất phát từ tinh thần trách nhiệm, lòng nhân hậu của ông Năm Yersin đối với người dân lao động nghèo. Ông nghiên cứu thiên văn và cho dựng cột trụ cao trên nóc nhà treo bù báo hiệu gió to và bão để ngư dân biết không cho thuyền ra biển hoặc tìm nơi tránh núp. Dân xóm Cồn thường nhắc đến trận bão đổ bộ vào Nha Trang tháng 11-1939. Ông Năm đưa dân lên trú ở khu vực nhà mình nên không bị thiệt hại gì.
Khoảng 10 năm cuối đời, Yersin ít đi xa. Phần lớn thời giờ ông ở Viện Pasteur Nha Trang, ở xóm Cồn, ở Suối Dầu, ông có dịp gần gũi hơn với người dân. Ông yêu mến trẻ con, giúp đỡ người già đau yếu, hướng dẫn cho dân ăn ở vệ sinh. Ông còn quan tâm đến đời sống sinh hoạt tinh thần của người dân địa phương. Thỉnh thoảng ông chiếu phim tại sân nhà cho dân xem những phim tài liệu thế giới, phim khoa học, phim truyện hề Charlot. Nhờ vậy mà người dân hiểu biết thêm về nhiều mặt. Cộng đồng ngư dân xung quanh xem ông Năm là ân nhân, là vị thần hộ mạng cho họ qua các công việc của ông như: bác sĩ chẩn trị, dược sĩ ban thuốc, nhà từ thiện, nhà giáo dục, người chở che… Nên khi ông mất, họ bỏ đi biển, thương khóc, chịu tang, đi viếng, tiễn đưa đông đảo. Có người lập bàn thờ dâng những nén hương theo phong tục của người Việt Nam.
Yersin mất ngày 1-3-1943, thọ 80 tuổi. Ngôi mộ của ông nằm trên một ngọn đồi nhỏ, cây cối xanh tươi giữa Trại chăn nuôi Suối Dầu do ông sáng lập, xây dựng, cách thành phố Nha Trang khoảng 20km về phía Nam, ngay gần Quốc lộ I. Mộ được xây bằng ximăng phía trên có hàng chữ nổi giản dị ALEXANDRE YERSIN (1863 - 1943).
Công lao to lớn của Bác sĩ Alexandre Yersin đối với y học thế giới, đối với con người luôn được trân trọng. Tình cảm quý mến của người dân Nha Trang - Khánh Hòa đối với ông Năm Yersin luôn được gìn giữ, vun đắp. Thành phố Nha Trang vẫn còn đó con đường Yersin, con đường Pasteur để ghi nhớ công lao hai nhà khoa học lớn của thế giới. Viện Pasteur Nha Trang do ông sáng lập, luôn có những lớp người kế tục làm sáng danh ông. Người dân Nha Trang thành lập Hội Những người ái mộ Yersin, nêu gương ông làm những công việc xã hội từ thiện. Đó là tất cả tấm lòng của Nha Trang - Khánh Hòa quý mến, trân trọng đối với ALEXANDRE YERSIN.
NGUYỄN THỌ
